Odszkodowanie za szkody wyrządzone przez bobry

Kiedy można żądać odszkodowania za szkody wyrządzone przez bobry? Zgodnie z art. 126 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.), zwanej dalej „ustawą o ochronie przyrody”, Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone m.in. przez bobry - w gospodarstwie rolnym, leśnym lub rybackim. Przesłanką wypłaty odszkodowania na podstawie tego przepisu jest więc wystąpienie szkody w gospodarstwie rolnym, leśnym lub rybackim. W tym względzie szerzej należy zająć się szkodami w gospodarstwie rolnym, gdyż tutaj najczęściej pojawiają się problemy interpretacyjne. W pierwszej kolejności zauważyć należy, że szkody w gospodarstwie rolnym nie można utożsamiać ze szkodą w uprawach rolnych. Wskazuje na to treść art. 126 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody – w pkt 1 i pkt 4 tego przepisu wprost stanowi się o ‘szkodzie w uprawach rolnych’ (lub w płodach rolnych, w przypadku pkt 1), natomiast w pkt 5, odnoszącym się do szkód wyrządzonych przez bobry, o ‘szkodzie w gospodarstwie rolnym’ – będzie to szkoda dotycząca nie tylko upraw rolnych, ale i innych składników majątkowych wchodzących w skład gospodarstwa. W związku z tym fakt, iż szkody wystąpiły przykładowo w drzewostanie (jest to najczęstsza szkoda związana z bytowaniem na danym terenie bobrów), nie wyklucza uznania, że jest to ‘szkoda w gospodarstwie rolnym’ w rozumieniu art. 126 ust. 1 ustawy ochronie przyrody. Będzie to miało miejsce w przypadku ustalenia, że uszkodzone drzewa (a w zasadzie działka, na której rosną) stanowi gospodarstwo rolne lub jego część. Ustawa o ochronie przyrody nie definiuje pojęcia gospodarstwa rolnego. Termin ten został natomiast zdefiniowany w kilku innych aktach prawnych, w tym przede wszystkim w Kodeksie cywilnym, ustawie z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (t.j.: Dz. U. z 2006 r. Nr 136, poz. 969 ze zm.) oraz w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (t.j.: Dz. U. z 2012 r., poz. 803). Definicje te znacząco różnią się od siebie, bowiem w myśl art. 2 ust. 1 ustawy o podatku rolnym oraz art. 2 pkt 2 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego z gospodarstwem rolnym mamy do czynienia wtedy, gdy zajmuje ono odpowiednio duży obszar (powyżej 1 ha), natomiast w art. 553 Kodeksu cywilnego nie przewiduje się żadnych norm obszarowych. W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż definicja zawarta w Kodeksie cywilnym (‘k.c.’) ma walor ogólny. Stosuje się ją nie tylko do interpretacji przepisów k.c. posługujących się tym terminem, lecz również do przepisów innych aktów normatywnych używających tego pojęcia i nie kreujących własnych definicji gospodarstwa rolnego. Natomiast definicje gospodarstwa rolnego (lub nieruchomości rolnej) zawarte w innych ustawach mają znaczenie „wewnętrzne”, tj. odnoszą się tylko do sytuacji przewidzianych w przepisach tychże ustaw.1 W związku z powyższym, na gruncie art. 126 ustawy o ochronie przyrody gospodarstwo rolne należy definiować tak, jak ma to miejsce w art. 553 k.c., a nie w innych aktach prawnych (bez znaczenia są tu zatem wszelkie wymogi obszarowe), w szczególności, że regulacja z art. 126 ustawy o ochronie przyrody ma charakter stricte cywilnoprawny, a nie administracyjny.2 I tak, gospodarstwem rolnym będą grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art. 553 k.c.). Art. 553 k.c. określa pojęcie gospodarstwa rolnego w sensie przedmiotowym. Jest ono ujmowane jako coś, co stanowi lub może stanowić zorganizowaną całość gospodarczą. O istnieniu gospodarstwa rolnego decydują grunty rolne (jest to konieczny „składnik” gospodarstwa rolnego).3 Zgodnie z art. 461 k.c. grunty rolne (nieruchomości rolne) to nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. O gospodarstwie rolnym można zatem mówić wówczas, gdy w oparciu o poszczególne składniki majątkowe (przede wszystkim grunty rolne, bez względu na ich powierzchnię), po zastosowaniu odpowiednich zabiegów operacyjnych, jest technicznie możliwe podjęcie działalności wytwórczej w rolnictwie.4 Wyróżnikiem gospodarstwa rolnego i nieruchomości rolnych jest bowiem kryterium ich przeznaczenia. Wystarczy sama ewentualność, że dane grunty oraz inne składniki majątkowe mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą służącą działalności wytwórczej w rolnictwie. W literaturze przedmiotu wskazuje się ponadto, że określenie danego gruntu w ewidencji gruntów jako ‘grunt rolny’ stwarza domniemanie, iż na tym terenie prowadzona jest działalność rolnicza. Jest to jednak o domniemanie wzruszalne.5 Należy również zauważyć, że w skład gospodarstwa rolnego (wedle definicji z k.c.) wchodzić mogą także grunty o charakterze leśnym (zadrzewione), na których nie jest prowadzona działalność związana z wykorzystaniem ziemi jako środka produkcji (nie ma na nich upraw). Ważne jest jednak, by grunt ten stanowił składnik pewnej większej całości, był związany z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Mając na uwadze powyższe należy wskazać, że jeżeli działka, na której rosną uszkodzone drzewa, wraz z innymi gruntami i składnikami majątkowymi należącymi do poszkodowanych, stanowi lub może stanowić zorganizowaną całość gospodarczą służącą prowadzeniu działalności wytwórczej w rolnictwie, to działka ta stanowi część gospodarstwa rolnego (choćby była zadrzewiona i nie znajdowały się na niej żadne uprawy rolne, a także gdy jej powierzchnia nie przekracza 1 ha). W takim przypadku uszkodzenia drzew należy zakwalifikować jako szkodę w gospodarstwie rolnym, o której mowa w art. 126 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody. 1 Por. E. Niezbecka (w:) Kodeks cywilny, Komentarz, Tom I Część ogólna, red. A. Kidyba, Warszawa 2010, s. 285; M. Bednarek, Komentarz do art. 55(3) Kodeksu cywilnego (w:) Mienie, Komentarz do art. 44-55(3) Kodeksu cywilnego, Zakamycze 1997, opubl. LEX. 2Por. K. Gruszecki, Komentarz do art. 126 ustawy o ochronie przyrody (w:) Ustawa o ochronie przyrody, Komentarz, ABC 2010, opubl. LEX. 3Postanowienie SN z dnia 7.05.1997 r., II CKN 197/97, Wokanda 1997, nr 9, s. 9. 4Por. E. Niezbecka (w:) Kodeks cywilny, Komentarz, Tom I Część ogólna, red. A. Kidyba, Warszawa 2010, s. 284 i n. 5Por. E. Niezbecka (w:) Kodeks cywilny, Komentarz, Tom I Część ogólna, red. A. Kidyba, Warszawa 2010, s. 252.